"Ооз комуз" ийрими

 Ооз комуз деген эмне?

Кыргыздын улуттук музыкалык аспаптары байыркы замандан тарта элдин жашоосун коштоп, оош-кыйыш учурларда да колдонулуп, бүгүнкү күнгө чейин жетти. Ата-бабаларыбыз комуз, кыл кыяк, темир комуз, чоор сыяктуу аспаптар менен көкүрөктө жаткан сезимдерин, толгонууларын билдирген мааниси терең күүлөрдү жараткан. Обон созуп, жүрөктөн чыккан ырларды дал ушул аспаптардын коштоосунда аткарышкан.

Музыкалык аспаптар жай турмушта эле эмес, жоокерчилик заманда да колдонулган. Алар согуштук аракеттерди баштарда белги берген, аскер башчыларынын келишин коштогон учурларда ойнолгон. Маселен, кыргыз элинин улуу эпосу "Манастагы" согуштук эпизоддордо керней, сурнай, добулбас туурасында маалыматтар арбын кездешет.

Мына ошондо кыргыздын улуттук аспаптарынын ичинен ооз комуздун мааниси да аз эмес болгон. Алып жүрүүгө ыңгайлуу, чөнтөккө салып койсо болот. Бирок өзүнүн өлчөмүнүн кичинелигине карабастан бул аспапта комуздарда кол ойнотуп жаңырткан күүлөрдүн бардыгын ойносо болот. Алгач уушл ооз комуз тууралуу сөз кылалы.

Ооз комуздар жасалышы боюнча негизинен экиге бөлүнөт: темир ооз комуз жана жыгач ооз комуз.

Темир ооз комуз — байыркы замандан бери келе жаткан какма аспап. Ал темирден жасалгандыктан, темир комуз деп да аталат. Ал эки бөлүктөн: жаактан жана тилден турат. Аспаптын жаагы деп анын тилинин эки жагындагы төрт кырдуу, оозго салып кагаарда тишке такала турган, колго кармоочу чарасынан созулуп чыккан кош сызыкча темирди айтабыз. Жаагы темирден, жезден, колодон, күмүштөн, алтындан, ал эми үндүн булагы болгон тили курч темирден – болоттон жасалат.
Аспаптын узундугу 5,5-7 см., чарасынын кеңдиги 1,5-2 сантиметрди, ал эми чарасынан уланып ичкерип жана узатасынан кеткен жаагынын учу 5-7 миллиметрди түзөт.
Мурда ооз комузду кыз-келиндер ойносо, кийин эркек кишилердин арасынан да мыкты музыканттар чыккан.Темирден, жезден, латундан, колодон жасалат

Жыгач ооз комуз — кыргыздардын эң байыркы музыкалык какма аспаптарынын бири. Бул айрыкча, түштүктө жана Өзбекстанда жашаган кыргыздардын арасында, андан сырткары өлкө ичинде Аксы, Ала-Бука аймагында көп кездешет.
Аны тоодо өскөн, суунун шарылдап акканын укпаган шилбиден, бөрү карагаттан жасаса үндүү келет.
Аспаптын узундугу 15-18 см., туурасы 1,5-2 сантиметрди түзгөн тактайча түрүндө. Бир жак башы ичкерээк келип, ортосунан добуш берүүчү тили оюлат. Тилдин түп жагына тагылган боону булкуу менен добуш алынат.

"Креатив-Таалим" билим берүү комплексинде 3 жылдан бери балдар үчүн "Ооз комуз" ийрими да өз ишин алып келет. "Ооз комуз" ийриминде окуучуларыбыз, ооз комуздун тарыхын билип, эң негизгиси кыргыздын бул улуттук аспабынд ойногонду үйрөнүшөт. Бардык музыкалык аспаптардай эле ооз комузда үйрөнүү шыгы да балдарды жаратылыштын сулуулугун, маданиятты сүйүүгө багытталган эстетикалык тарбия берет.

Андыктан, музыкага шыгыңыз болсо, "Ооз комуз " ийримине кош келиңиздер демекчибиз!

Ийрим жетекчиси: Биримкулов Дастан